Lista wielkopolskich Żydów zasłużonych dla nauki, kultury, sztuki i literatury jest bardzo długa. Ich nazwiska spotkać można w wielu encyklopediach, leksykonach i opracowaniach naukowych. Niemałą grupę stanowią wśród nich Żydzi z Leszna, co podkreśla znaczenie, wpływy i potencjał dawnej gminy żydowskiej. Działalność kilku spośród licznego grona uczonych, polityków i literatów, przybliżą krótkie biogramy.
Haym Salomon (1740 Leszno – 1785 Filadelfia) urodził się w rodzinie sefardyjskich Żydów. Był faktorem, bankierem i amerykańskim patriotą. Należał do ścisłego grona przyjaciół i współpracowników Georga Washingona. Wspomagał i wspierał przywódców amerykańskiej rewolucji, w tym Tadeusza Kościuszkę i Kazimierza Pułaskiego. Jest uznawany za jednego z ojców amerykańskiej wolności. Pamięć o jego zasługach potwierdzają liczne pomniki, tablice i publikacje, podkreślające wkład Salomona w dzieło niepodległości USA.
August Ferdynand Wolff (1768 Leszno – 1846 Grójec), był synem Abrahama Emanuela Wolffa, naczelnego lekarza sztabu wojsk Rzeczypospolitej. Studiował medycynę w Berlinie i Getyndze. W czasie insurekcji kościuszkowskiej zorganizował szpital wojskowy, znany jako Szpital Ujazdowski. W 1810 roku został prezesem Rady Ogólnej Lekarskiej. Był członkiem Towarzystwa Przyjaciół Nauk, współzałożycielem Warszawskiego Towarzystwa Lekarskiego, wykładowcą Uniwersytetu Warszawskiego i autorem podręczników lekarskich. Przyjął wyznanie ewangelicko-reformowane. W 1820 roku otrzymał tytuł szlachecki.
Cwi Hirsch Kalischer (1795 Leszno – 1874 Toruń) pochodził ze znanej rodziny rabinackiej. Kształcił się pod kierunkiem wybitnych uczonych: Jacoba Lissy i Akiby Egera. W 1824 roku objął urząd rabina w Toruniu. Uznawany jest za jednego z twórców ruchu palestyńskiego, zmierzającego do odbudowy żydowskiego państwa. W 1862 roku ukazało się jego najwybitniejsze dzieło Derischat Zion (Odnowienie Syjonu), w którym nakreślił ideę mesjanicznego syjonizmu. Wspólnie z cadykiem Elijahu Gutmacherem z Grodziska Wielkopolskiego, przekonywał Żydów do wspierania akcji zakupu ziemi w Palestynie.
Raphael Jacob Kosch (1803 Leszno – 1872 Berlin) był doktorem medycyny, politykiem i działaczem społecznym. Kształcił się w Królewcu, gdzie prowadził praktykę medyczną i dał się poznać jako inicjator wielu akcji charytatywnych. W 1848 roku, jako jeden z liderów wolnościowego ruchu liberalnego w Prusach, został wiceprezydentem Zgromadzenia Narodowego. Był jednym ze współtwórców nowej Konstytucji. W 1861 roku ponownie został deputowanym do Pruskiego Sejmu Krajowego, gdzie wielokrotnie zabierał głos w sporze konstytucyjnym o utworzenie Rzeszy Niemieckiej.
Ludwig Kalisch (1814 Leszno – 1882 Paryż), właściwie Loebel Kalischer. Był filologiem, pisarzem, tłumaczem i wydawcą. Historię literatury studiował w Berlinie, Heidelbergu i Moguncji, gdzie wydawał satyryczno-humorystyczny tygodnik „Narhalla”. Podczas Wiosny Ludów brał udział w rewolucji w Moguncji i Palatynacie. Był autorem kilku tomów nowel, opowiadań i szkiców politycznych. Dał się poznać jako krytyk literacki. Podczas pobytu w Paryżu współpracował z kompozytorem Jacquesem Offenbachem. Wspomnienia z dzieciństwa utrwalił w pracy: Bilder aus meiner Knabenzeit (Obrazki z moich lat chłopięcych).
Saul Isaak Kaempf (1818 Leszno – 1892 Praga), był doktorem filozofii, kaznodzieją i historykiem literatury. Nauki rabiniczne zgłębiał u jednego z najwybitniejszych talmudystów swojej epoki – Akiby Egera, naczelnego rabina Poznania. Filozofię i historię studiował na uniwersytecie w Halle. W 1858 roku został profesorem Uniwersytetu w Pradze, gdzie objął katedrę ludów semickich. Był autorem szeregu prac z zakresu średniowiecznej literatury i jednym z pionierów badań nad wczesnośredniowieczną poezja hebrajską i arabską. Jako pierwszy wydał przekłady tej poezji na języki europejskie.
Stephan Born (1824 Leszno – 1898 Bazylea), właściwie Simon Buttermilch. Był działaczem politycznym, dziennikarzem i tłumaczem. W młodości związał się z niemieckim ruchem robotniczym. Przyjaźnił się z Fryderykiem Engelsem i Karolem Marksem. Podczas Wiosny Ludów założył w Berlinie Centralny Komitet Robotniczy i wydawał pierwsze niemieckie czasopismo robotnicze „Das Volk” (Lud). Po upadku rewolucji wyjechał do Szwajcarii. Habilitował się na Uniwersytecie w Bazylei, gdzie wykładał literaturę niemiecką i francuską. Przez wiele lat był prezydentem Stowarzyszenia Prasy Szwajcarskiej.
Albert Moll (1862 Leszno – 1939 Berlin), był neuropatologiem, psychiatrą i psychoanalitykiem. Studia medyczne odbył we Wrocławiu, Freiburgu, Jenie i Berlinie. Należał do grona uczniów Siegmunda Freuda. Uznawany jest za jednego ze współtwórców naukowej seksuologii. Był autorem wielu prac z zakresu psychiatrii, etyki i hipnozy jako metody leczniczej w terapii nerwic. Jego osiągnięcia z zakresu analizy zachowań przestępców wielokrotnie wykorzystywano w kryminalistyce, m.in. przy tworzeniu portretów psychologicznych osób dopuszczających się zbrodni o podłożu seksualnym.
Leo Baeck (1873 Leszno – 1956 Londyn) był rabinem, teologiem, wykładowcą i jednym z najwybitniejszych żydowskich filozofów XX wieku. Po studiach we Wrocławiu i Berlinie objął urząd rabina w Opolu, następnie w Düsseldorfie, a od 1913 roku w Berlinie. W 1922 roku został naczelnym rabinem Niemiec. Jego dzieła filozoficzne, głęboko zakorzenione w tradycji judaizmu, stały się apelem i wezwaniem do dyskusji nad kondycją współczesnego człowieka. Po zakończeniu II wojny światowej i pobycie w obozie w Terezinie, osiadł w Wielkiej Brytanii. Zapoczątkowaną przez niego pracę kontynuuje instytut nazwany jego imieniem.
Rudolph Leonhard (1889 Leszno – 1953 Berlin), właściwie Rudolph Levysohn. Był poetą dramaturgiem i prozaikiem. Talenty literackie ujawnił już jako uczeń leszczyńskiego gimnazjum. Współpracował z wieloma pismami i wydawnictwami literackimi. Tworzył m.in. dla berlińskiego teatru Die Tribüne (Trybuna). W 1927 roku zamieszkał w Paryżu, gdzie przewodniczył Związkowi Pisarzy Niemieckich. W okupowanej Francji, po ucieczce z obozu, działał w ruchu oporu. Był autorem szeregu opowiadań, dramatów, tekstów publicystycznych i zbiorów poezji. Jednym z pierwszych był wybór Polnische Gedichte (Polskie wiersze) z 1918 roku.
Heinrich Fraenkel (1897 Leszno – 1986 Londyn) był dziennikarzem, pisarzem i wydawcą Studiował prawo i ekonomię na uniwersytetach w Berlinie, Frankfurcie nad Menem i Würzburgu. W latach 20. i 30. XX wieku współpracował z koncernami filmowymi w Hollywood i pracował jako korespondent angielskiej i amerykańskiej prasy ekonomicznej. Był autorem kilkudziesięciu książek poświęconych historii kina oraz biografii przywódców III Rzeszy. Opublikował także kilka książek o szachach. Był dyrektorem Brytyjskiej Akademii Filmowej i przewodniczącym Wydziału Historii Filmu w London School of Film Technique – Londyńskiej Szkole Techniki Filmowej.
